Binnendijkse (!) hoogwatervluchtplaats bij Holwerd

Het Waddengebied is het grootste ononderbroken getijdengebied ter wereld: het leefgebied voor veel planten en dieren, waaronder vele miljoenen trekvogels die het gebied elk jaar weer opzoeken om te overwinteren of om ‘bij te tanken’. Bij hoogwater zoeken wadvogels – vaak in grote groepen – op de randen van de kwelders een plek om te wachten totdat het weer eb wordt. Men noemt dit een hoogwatervluchtplaats (HVP). Ondertussen wordt naar voedsel gezocht. Dit gebeurt op de meeste plaatsen buitendijks. Tijdens storm en springtij zoeken grote groepen steltlopers de bínnendijkse HVP’s op om het hoge tij af te wachten. Maar binnendijkse HVP’s zijn er in het Waddengebied niet veel en dat is dan ook een opgave in het gebied. De zoet-zoutovergang biedt migratiemogelijkheden voor spiering, drie doornige stekelbaars, paling en bot. Vogels als de lepelaar, stern en visdief profiteren mee.

Omdat de vogels op de HVP’s verstoringsgevoelig zijn, zal een deel van de binnendijkse natuur bij Holwerd aan Zee alleen van afstand te observeren zijn. Daarnaast zal bij uitkijkpunten informatie worden verstrekt om de bezoekers te wijzen op de waarde van deze plaatsen. Dan ontstaat er ook meer begrip voor waarom de vogels die de HVP’s benutten, niet verstoord mogen worden.

Herstel van oorspronkelijke waarden

De doorbraak creëert een nieuwe zoet-zoutwater overgang met bijzondere kansen voor herstel en versterking van unieke natuurwaarden. Door de aanleg van een valmeer achter de doorbraak ontstaat een brakke zone met uitstekende mogelijkheden voor vismigratie. Het project voorziet tevens in verbetering van de unieke kwelders, de aanleg van binnendijkse hoogwatervluchtplaatsen voor wadvogels en de aanleg van slikkige oevers en broedeilandjes. Dit sluit naadloos aan bij de opgave voor het Natura 2000-gebied.

Holwerd aan Zee voorziet in de omzetting van rond de 40 ha landbouwgrond en enkele hectaren industrieterrein in oppervlaktewater, grasland, bebouwing en riet/ruigte en strand. Dit levert een ecosysteembaat op van bijna 6,5 miljoen euro. Door het doortrekken van de Holwerter Feart kunnen trekvissen en andere soorten de paaiplekken in het achterland bereiken. De verbreding van de Holwerter Feart biedt ook verder landinwaarts ruimte voor de aanleg van natuurvriendelijke oevers.

Waarom waddennatuur meer ruimte nodig heeft

Het gaat slecht met de visstanden in de Waddenzee. Herstel van dynamiek langs de randen van het wad, met kwelders, brakke water zones en meer mogelijkheden voor vismigratie, is een belangrijke sleutel om dat te verbeteren.

Het unieke van de waddennatuur is het dynamische van de omstandigheden: soms is het water, soms is het land – soms is het water zoet, soms is het zout – soms is het warm, soms is het vrieskoud. Dat levert een natuur op die zo uniek is dat het zelfs erkenning als werelderfgoed heeft gekregen. In de afgelopen eeuwen heeft het gebied echter heel wat dynamiek verloren zien gaan. Dijken en inpolderingen hebben land van water gescheiden, en verbindingen tussen zoet en zout water geblokkeerd. Dat heeft er toe geleid dat de natuurwaarde volgens inschattingen van ecologen ongeveer een kwart is van wat het in natuurlijke situatie kan zijn.

Bijdrage aan de visstand

Ook de visstand van de Waddenzee laat zien dat er ecologisch nog veel te winnen valt. Onlangs maakte een studie van het NIOZ instituut bekend dat het slecht is gesteld met de visstand in de Waddenzee. Waar voorheen in de onderzoeksfuik van het NIOZ dagelijks 50 kilo vis werd gevangen is dat tegenwoordig slechts 5 kilo. Vissen en andere soorten van de Waddennatuur hebben baat bij herstel van de waddendynamiek, zoals meer zoet-zout verbindingen en zachtere overgangen tussen land en water.

Het gaat hierbij om plantensoorten zoals zeegras, zeekraal, lamsoor en zeealsem, vissoorten zoals stekelbaars, zeeforel, aal en harder, en vogelsoorten als de lepelaar, scholekster en de kluut. De huidige kennis van waterbouw houdt veel meer rekening met de dynamiek van de natuur. Er is zelfs sprake van een nieuwe beweging, dat ‘bouwen met natuur’ wordt genoemd. Het succes van het concept van de vismigratierivier bij de Afsluitdijk, ondersteund door de Nationale Postcode Loterij, laat zien dat de watersector dergelijke initiatieven graag oppakt.

Kansen voor spiering, drie doornige stekelbaars, paling en bot. De lepelaar, stern en visdief profiteren mee

Eerste aanzet door Herman Wanningen van Wanningen Waterconsult (http://www.wanningenwaterconsult.nl )

Achtergrond

Het project Holwerd aan Zee streeft, naast een stuk economische ontwikkeling, naar het optimaliseren van een ecologische verbinding tussen het Wad en het achterland. De Haven van Holwerd wordt in het plan fysiek verbonden met het achterliggende boezemstelsel van het Wetterskip Fryslan. Er wordt een scheepvaartsluis met een gemaal voorzien (optie). Het gemaal levert extra afwatering vanuit de boezem richting zee. De nieuwe verbinding bij Holwerd biedt een kans voor het ontwikkelen van een nieuwe overgang tussen zoet en zout en het ontwikkelen van vrije verbinding voor migrerende vissen. Een unieke en nieuwe overgang in Noord Nederland. Hieronder zijn de kansen verder uitgewerkt.

Vrije migratieroute voor vissen en lepelaarsplassen

Indien er gekozen wordt voor afwatering van de boezem via de nieuwe haven van Holwerd dan wordt deze waterverbinding automatisch een hoofdroute voor migrerende vissen in het Waddengebied, zowel stroomopwaarts als stroomafwaarts. Het gaat in dit deel van Fryslân om de volgende soorten: spiering, drie doornige stekelbaars, paling en bot. Ook vogelsoorten als lepelaar, stern en visdief profiteren hiervan mee. Het is dus van belang om bij de planvorming direct maatregelen mee te nemen voor het realiseren van vrije migratie. Dit kan in de vorm van vispassages dan wel visvriendelijk sluisbeheer. Het gaat hierbij om jaarrond vismigratie, waarbij in de zomer de migratie op een lager niveau staat.

De ‘Lepelaarsplassen van Holwerd’

Daarnaast is het van belang om direct ook het leefgebied in het achterland voor de vissen te optimaliseren en kansen voor visetende waddenvogels te vergroten. Hierbij wordt gedacht aan meer natuurlijke oevers door het aanbrengen van meer ondieptes, zachte en flauwe oevers en het optimaliseren van het onderhoud van de oevers. Deze natuurlijkere oeverzones biedt kansen voor de ontwikkeling van nieuw foerageergebied voor lepelaars en visdiefjes. Dit zouden de ‘Lepelaarsplassen van Holwerd’ kunnen worden. Het ontwikkelen van natuurlijke oevers, vrije migratieroutes en het optimaliseren van onderhoud voor natuur past in de doelstellingen van het Wetterskip Fryslân.

Brakke overgang

Het boezemkanaal bovenstrooms van Dokkum biedt mogelijk ruimte voor het ontwikkelen van een brakke overgang met natuurvriendelijke oevers. Een brakke overgang betekent dat er geen harde scheiding tussen zoet en zout is, maar dat dit geleidelijk in elkaar overgaat. In het Waddengebied ligt er een grote behoefte om dit soort zones te ontwikkelen tbv macrofauna, vissen en vogels.

Bij een brakke overgang bij Holwerd stroomt er ook water vanuit de Waddenzee richting het achterliggende boezemkanaal. In een nadere studie kan worden uitgezocht tot welke lengte een brakke overgang mogelijk is en welke afwateringscenario optimaal om een brakke overgang in stand te houden zonder hinderlijke indringing van zout water bij de inlaten bovenstrooms in het kanaal. Met het Wetterskip zouden  afspraken moeten worden gemaakt om de afwatering van het boezemkanaal af te stemmen op de ontwikkeling van de brakke overgang.

Zie voor meer achtergrondinformatie over vismigratie:

www.worldfishmigrationday.com

 

‘Natuurambitie Grote Wateren 2050 en verder’: Holwerd aan Zee genoemd als inspiratieproject!

Holwerd aan Zee staat in de ‘Natuurambitie Grote Wateren 2050 en verder’ op de kaart van inspirerende projecten (bijlage 5). De natuurambitie die staatsecretaris Dijksma 3 februari 2015 naar de Kamer heeft gestuurd, gaat over het realiseren van een blijvend rijke deltanatuur waar we van kunnen genieten, en die veiligheid, economie, energie en welzijn versterkt. Het Waddengebied heeft hierin een belangrijke plek. Het is een vergezicht, maar sommige projecten, zoals de vismigratierivier en de Markerwadden komen al snel dichterbij door forse financiële injecties van het ministerie. Ook het Deltaprogramma wordt in de visie genoemd als kans om waterveiligheid, robuuste natuur en recreatie te combineren. Voorbeeld is Het programma Ruimte voor de Rivier.

Holwerd aan Zee: robuuste natuur samen met veiligheid en ruimte voor bedrijvigheid

De ‘grote wateren’ in Nederland zijn de verantwoording van de provincies, het Ministerie van Infrastructuur en Milieu en het Ministerie van Economische Zaken. De staatsecretaris wil samen met de waterschappen en het Deltaprogramma werken aan een robuuste natuur die samen gaat met veiligheid en ruimte voor bedrijvigheid in en rond de grote wateren. De natuurambitie weegt mee bij de uitvoering van het deltaprogramma en bij het uitvoeren van het volgende nationaal waterplan (en daarop afgestemde regionale waterplannen). Daarnaast is het de intentie om samen met de provincies te onderzoeken hoe EU-cofinanciering onder het LIFE-programma investeringen in de deltanatuur kan ondersteunen. Projecten van burgers, van maatschappelijke organisaties, overheden, ondernemers of combinaties daarvan, die helpen om de natuurambitie waar te maken, kunnen rekenen op de steun van de staatsecretaris. Hiervoor is menskracht en een beperkt budget vrijgemaakt.

Kennis en innovatie verzilveren via export naar andere delta’s in de wereld

De natuurambitie is nog niet af. Veel is nog onbekend en er zijn innovaties nodig en op soms meer kennis. Bijvoorbeeld op het gebied van natuur en op de snijvlakken met andere functies en sectoren. Want daar ontstaan, volgens de staatsecretaris, economisch gezien de meest kansrijke innovaties. Met de kennis die hiermee opgebouwd wordt, kan Nederland exporten naar andere delta’s in de wereld.

Lees hier de Kamerbrief natuurambitie grote wateren

Natuurambitie sluit naadloos aan op natuur- en recreatie ambitie Holwerd aan Zee

De Natuurambitie sluit naadloos aan op de natuur- en recreatieambities van Holwerd aan Zee. Volgens de nota helpen binnendijkse rust- en foerageergebieden om het Waddengebied aantrekkelijk te houden voor trekvogels. En dat geldt niet alleen voor de vastelandskust van de westelijke Waddenzee. Ook de recreatieambitie van Holwerd aan Zee is in de Natuurambitie goed beschreven:

“Door zones in te stellen kan het toerisme goed worden gecombineerd met de natuurwaarden, en daarmee zorgen dat de toeristen van een rijke natuur kunnen genieten. Waar dat past kunnen hotspots voor intensieve recreatie worden aangewezen. Andere plaatsen zijn meer geschikt voor minder intensieve, hoogwaardige recreatie. En op sommige plekken kan de natuur ongestoord zijn gang gaan. In het toekomstbeeld werkt deze zonering en leidt tot synergie tussen natuur en recreatie.”

Lees hier de nota natuurambitie grote wateren 2050 en verder

 Kwelderverbeterproject ‘Naar Buiten Holwerd’ (SBB)

Vanuit de nieuwe binnendijkse kweldernatuur zal de verbinding via een uitdagende ontdek- en belevingsroute worden gelegd met het buitendijkse kwelderverbeterproject ‘Naar Buiten Holwerd’. Dit project van Staatsbosbeheer (SBB) heeft als doel om de kwelder ten oosten van de pier in zijn natuurlijke vorm te herstellen en de zee meer invloed te laten krijgen. Tegelijkertijd zal de toegankelijkheid voor bezoekers worden verbeterd. Een van de blikvangers is de vogelplas die vlak achter de dijk, vlakbij de pier, wordt aangelegd. De locatie is zo gekozen dat de vogels in en nabij het water vanaf de pier en de zeedijk kunnen worden geobserveerd.

Beleef de kwelder

Het beleefbaar maken van de kwelder is een duidelijke nevendoelstelling van dit project. Mede daarom wordt de huidige zomerkade die dwars door het gebied loopt, afgevlakt. Op het oude tracé komt een struinpad met bruggetjes over kreken. Het struinpad sluit aan op het dorpsommetje van Holwerd en op de wandelroute in het gebied Noard Fryslân Bûtendyks van It Fryske Gea. Voor de volgende fase van het project staat een vogelobservatiepunt op de wensenlijst. Het kwelderproject is een project van SBB in samenwerking met dorpsbelang Holwerd, Ecolana en de gemeente Dongeradeel. Het project is mede mogelijk gemaakt door bijdragen van het Waddenfonds, het Programma Rijke Waddenzee en de gemeente Dongeradeel. De werkzaamheden beginnen in 2015. Vanuit de ambities van Holwerd aan Zee zal worden geprobeerd om met de aanleg van de spuigeul nog meer natuurlijke dynamiek toe te voegen aan het kwelderplan. https://staatsbosbeheerfryslan.wordpress.com/tag/project-naar-buiten-holwerd/

‘Rust voor Vogels, Ruimte voor mensen’

De verdere uitwerking van het plan Holwerd aan Zee zoekt aansluiting bij het project ‘rust voor Vogels, Ruimte voor mensen’. Vogelbescherming Nederland werkt samen met diverse natuur- en landschapsorganisaties aan het vogelvriendelijker maken van het Waddengebied. Het project richt zich op broedende, rustende en foeragerende vogels. Het bevorderen van het observeren en het genieten van deze soorten staat tevens centraal in het project. Belangrijk in het project is het aanleggen van nieuwe broedplaatsen en hoogwatervluchtplaatsen. Bij voorkeur in combinatie met nieuwe vogelobservatiepunten, wandel- en fietsroutes en voldoende info over de vogels. In het verlengde van dit project zou het een goede zaak zijn om in de toekomst ook een door vrijwilligers bemenste infopost in te richten om bezoekers te informeren over de vogels en om vogeltellingen te verrichten. Dit wordt namelijk door recreanten elders zeer gewaardeerd.

Lees hier het nieuws van de start bij het project rust voor vogels, ruimte voor mensen

Holwerd aan Zee in Natura 2000 Beheerplan Waddenzee

Voor elk Natura 2000-gebied wordt een beheerplan gemaakt. Het beheerplan beschrijft wat mag en niet mag in het gebied en wat er gedaan moet worden om de natuur te behouden en waar nodig te verbeteren. Verder staan in het beheerplan de middelen en de maatregelen om de natuurdoelen te bereiken. De natuurdoelen zijn vooraf bepaald door de minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. Holwerd aan Zee wordt in het (concept) beheerplan benoemd als kansrijk (p.58):

“Door een specifiek beheer van de waterafvoer van het meer naar de Waddenzee lijkt een reductie mogelijk op het slibbezwaar in de vaargeul naar Ameland. Dit kansrijk effect dient nader te worden onderzocht, evenals de effecten van het plan op het lokale ecosysteem.”

Lees hier het concept Natura 2000-beheerplan Waddenzee

 Bijdrage aan zilte pioniersbegroeiing

Naast het kansrijke effect van een reductie van het slibbezwaar draagt Holwerd aan Zee bij aan zilte pionierbegroeiing. Vooral ‘zilte pionierbegroeiingen’ met zeekraal zijn van zeer groot belang. Langs de waddenkust is zeekraal te vinden op de overgang tussen wad en land. Langs kreken en op plekken op de kwelders waar het water minder snel wegloopt. De zaden van de kwelderplanten worden vooral in het najaar gegeten door de wintertaling, pijlstaart, slobeend en wilde eend.

Toegevoegde waarde voor diverse soorten strandlopers en de velduil

Elke vogelsoort vraagt om specifieke maatregelen. Het is de ambitie om hier bij de verdere planvorming rond Holwerd aan Zee rekening mee te houden. Bijvoorbeeld met de ‘wensen’ van de kluut. Het aantal broedparen is de afgelopen jaren gedaald en de populatie neemt steeds verder af. Belangrijkste oorzaak hiervan is waarschijnlijk omdat het leefgebied van de kluut afneemt door verruiging. Ook komt het voor dat broedplaatsen overstromen en niet te vergeten: de kluut en de jongen van de kluut staan op het menu van de vos. Het is dus van belang dat de binnendijkse kweldernatuur van Holwerd aan Zee zoveel mogelijk open blijft met schaars begroeide en vrijwel kaal terrein. En dat er (broed)locaties worden aangelegd die omgeven zijn of worden door slenken.

De velduil broed buitendijks bij Holwerd gelukkig steeds vaker. De velduil is een grondbroeder van tamelijk open en ruig (duin)landschap. Broedtijd: van april tot en met half augustus. Het is van belang om ook voor deze iconische soort ruimte te bieden in de verdere planuitwerking.